Το βαμβάκι ή και μπαμπάκι είναι πολυετές φυτό που ανήκει στην οικογένεια των μαλαχιδών.

Το βαμβάκι είναι το βασικό υλικό για πολλά προϊόντα όπως πετσέτες, μπουρνούζια, σεντόνια, ρούχισμο.

Η οικογένεια αυτή περιλαμβάνει 9 είδη από τα οποία η αδρότριχος είναι το πιο διαδομένο στον κόσμο. Το είδος αυτό είναι γνωστό και με τα ονόματα βαμβάκι ορεινό ή βαμβάκι ηπειρωτικό και με το όνομα βαμβάκι αμερικανικό.

Το είδος αυτό καλλιεργείται σε πάρα πολλές χώρες και δίνει το 70% της παγκόσμιας παραγωγής βαμβακιού. Άλλα γνωστά είδη είναι το βαρβαδινό ή και γνωστό με το όνομα περουβιανό καθώς και το δενδρώδες ή και ινδοσινικό, όπως αλλιώς λέγεται.

Το βαμβάκι είναι φυτό των τροπικών και των υποτροπικών περιοχών της γης με στέλεχος που φτάνει το ύψος από 30-300 εκατοστά, που διακλαδίζεται όμως από αρκετά χαμηλά. Τα φύλλα είναι εναλλασσόμενα τρίλοβα μέχρι επτάλοβα. Τα άνθη είναι μεγάλα και άσπρα.

Ο καρπός είναι κάψα που, όταν ωριμάσει, σκάει και ανοίγει. Η κάψα είναι τρίχωρη ή πεντάχωρη, δηλ. χωρίζεται σε τρία ως πέντε κομμάτια και περιέχει από 20-40 σπόρους που καλύπτονται από μακριές, άσπρες και ανθεκτικές ίνες. Όταν ανοίξουν οι κάψες, τότε αρχίζει η συγκομιδή.

Οι ίνες, όταν μαζεύονται μαζί με τους σπόρους, είναι το λεγόμενο σύσπορο βαμβάκι κατόπιν το σύσπορο βαμβάκι εκκοκκίζεται από ειδικά μηχανήματα, δηλ. χωρίζονται οι ίνες από τους σπόρους. Οι ίνες κατόπιν χωρίζονται, ανάλογα με την ποιότητα, την απαλότητα και τη στιλπνότητά τους. Κατόπιν οι ίνες στέλνονται στα νηματουργεία και μετατρέπονται σε νήματα, πριν σταλούν στα υφαντουργεία.

Το βαμβάκι είναι από τα πιο παλιά φυτά που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος. Άρχισε να καλλιεργείται εδώ και 4.000 χρόνια, περίπου, από τους ιθαγενείς της Κίνας, των Ινδιών και της Αμερικής.

Στην ελληνική βιβλιογραφία το βαμβάκι αναφέρεται για πρώτη φορά από τον Ηρόδοτο, ενώ ο Θεόφραστος δίνει τις πρώτες πληροφορίες για την καλλιέργεια του βαμβακιού στην Ινδία και στην Αραβία.

Το βαμβάκι φαίνεται ότι το έφερε πρώτος ο Μέγας Αλέξανδρος από τις Ινδίες. Εκείνοι όμως που το διάδωσαν στις άλλες Μεσογειακές χώρες ήταν οι Σαρακηνοί. Στην Αμερική πρώτοι καλλιεργούσαν το βαμβάκι οι Αζτέκοι. Δεν είχε όμως διαδοθεί πάρα πολύ.

Ιδιαίτερα στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής το βαμβάκι άρχισε να διαδίδεται πολύ αργότερα και συγκεκριμένα, όταν το δουλεμπόριο άρχισε να γίνεται σε μεγάλη έκταση. Άλλωστε μια από τις αιτίες του δουλεμπορίου ήταν να εξασφαλιστούν αρκετά εργατικά χέρια για την καλλιέργεια του βαμβακιού.

Το βαμβάκι έχει μεγάλες απαιτήσεις σε θερμά κλίματα. Για την κανονική του ανάπτυξη χρειάζεται θερμοκρασία 25 - 30° C. Από τη σπορά μέχρι τη συγκομιδή χρειάζεται συνολικά 3.000 - 4.000° C, ενώ το διάστημα αυτό διαρκεί 150-180 ημέρες. Στο διάστημα αυτό η θερμοκρασία δεν επιτρέπεται να κατέβει κάτω από το μηδέν.

Μεγάλες απαιτήσεις έχει και σε φως, απαιτεί δηλ. πολλές ημέρες ηλιοφάνειας. Το μπαμπάκι δεν έχει μεγάλες απαιτήσεις για νερό. Στα τροπικά όμως κλίματα το πότισμα βοηθάει πολύ στην κανονική και γρήγορη ανάπτυξή του. Αντίθετα, στα ψυχρότερα κλίματα το πότισμα καθυστερεί την ανάπτυξη και το ωρίμασμα των καρπών.

Σπέρνεται την εποχή που το επάνω στρώμα της γης έχει τουλάχιστον θερμοκρασία 13° C ενώ είμαστε σίγουροι ότι τα κρύα έχουν περάσει. Αρχίζει να φυτρώνει μόνο, όταν η θερμοκρασία της γης σταθεροποιηθεί πάνω από τους 13° C. Σπέρνεται σε σειρές που απέχουν μεταξύ τους περίπου 40-50 εκατοστά. Για κάθε στρέμμα απαιτούνται 4-6 κιλά σπόρου.

Οι κάψες αρχίζουν να ωριμάζουν από τα κάτω προς τα επάνω. Η πρώτη συγκομιδή των καψών αρχίζει, όταν ανοίξουν τουλάχιστον οι τρεις πρώτες κάψες. Συνήθως η συγκομιδή επαναλαμβάνεται 3-4 φορές, ενώ οι τελευταίες κάψες μαζεύονται χωρίς να έχουν ανοίξει.

Παλαιότερα η συγκομιδή γινόταν με το χέρι. Ο τρόπος αυτός είναι αρκετά κουραστικός και αργός, είναι όμως ο μοναδικός τρόπος, για να μαζευτεί τελείως καθαρό μπαμπάκι. Σήμερα ένας τέτοιος τρόπος είναι αντιοικονομικός για τις μεγάλες καλλιέργειες, γι' αυτό, τα τελευταία χρόνια, έχουν κατασκευαστεί ειδικά μηχανήματα που αντικαθιστούν τους εργάτες.

Οι αποδόσεις σε ίνες από ένα στρέμμα είναι πολλές φορές τελείως διαφορετικές. Αρχίζουν από 7 κιλά ίνες το στρέμμα και φτάνουν μέχρι τα 55 κιλά. Υπάρχουν όμως και περιοχές σε μερικές χώρες που η απόδοση φτάνει τα 150-200 κιλά.

Σήμερα σ' ολόκληρο τον κόσμο καλλιεργούνται πάνω από 370 εκατομμύρια στρέμματα. Από αυτά τα 80% είναι στην Κίνα, την Ινδία, τη Ρωσία και την Ουκρανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.

Στην Ελλάδα καλλιεργούνται κάθε χρόνο 1.500.000 στρέμματα, ενώ η παραγωγή του σύσπορου βαμβακιού στη χώρα μας φτάνει 270.000 τόνους. Και σε ίνες φτάνει τις 100.000 τόνους. Από την ποσότητα αυτή η μισή περίπου εξάγεται σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες. Η στρεμματική απόδοση του σύσπορου βαμβακιού στη χώρα μας φτάνει τα 190 κιλά περίπου. Στην Ελλάδα καλλιεργείται κυρίως στη Μακεδονία, τη Θεσσαλία και τη Στερεά.

Το βαμβάκι θεωρείται σαν ένα από τα πιο εμπορεύσιμα προϊόντα στον κόσμο. Βασικά το εμπόριο γίνεται με τις ίνες. Το μήκος των ινών αρχίζει από τα 10 χιλιοστά και φτάνει μέχρι και τα 60 σε μερικές εξαιρετικές ποικιλίες. Σαν καλύτερης ποιότητας θεωρούνται της Β. Αμερικής, που η ίνα τους έχει μήκος 50 περίπου χιλιοστά, ενώ παράλληλα είναι λεπτή, έχει αντοχή και ελαστικότητα, ομοιομορφία και στιλπνότητα.

Μετά τη συγκομιδή εκκοκκίζεται, δηλ. χωρίζεται ο σπόρος από τις ίνες συσκευάζεται και μεταφέρεται στα κλωστήρια, όπου ύστερα από μια ειδική διαδικασία θα μεταβληθεί σε κλωστή.

Στην αρχή ξύνεται, για να καθαριστεί από άλλες ξένες ύλες που μπορεί να περιέχει. Ύστερα αρχίζει η τελική επεξεργασία, μετατρέπεται δηλ. σε βάτα, κατόπιν σε ταινία, ύστερα σε φυτίλι και τέλος σε νήμα.

Το νήμα πρέπει να είναι ισόπαχο και ομοιόμορφο να περιέχει δηλ. παντού τον ίδιο αριθμό ινών. Όλη η παραπάνω εργασία είναι σήμερα απόλυτα εκμηχανισμένη.

Ανάλογα με τη χρήση που προορίζονται τα νήματα και ανάλογα με το πόσο χοντρά πρέπει να είναι, ενώνονται κατόπιν δύο, τρία ή και περισσότερα νήματα. Το νήμα, για να φτάσει στο εμπόριο, πρέπει να έχει και ορισμένη υγρασία, τη λεγόμενη εμπορική υγρασία, που πρέπει να φτάνει μέχρι 8,5%.

Το βαμβάκι σήμερα χρησιμοποιείται σε τόσες περιπτώσεις που ίσως κανείς δε θα μπορούσε να φανταστεί. Εκτός από τις ίνες του χρησιμοποιούνται ακόμη και τα σπόρια, που περιέχουν αρκετή ποσότητα φυτικού λίπους. Από την επεξεργασία ενός τόνου σύσπορου βαμβακιού παίρνουμε τα παρακάτω: 290-400 κιλά ίνες, από τις οποίες μπορούν να κατασκευαστούν περίπου 3.000 μέτρα ύφασμα, 600-710 κιλά σπόρους, από τους οποίους μπορούν να παραχθούν 100-120 κιλά λάδι.

Το λάδι του μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε σαν τροφή, είτε στη βιομηχανία. Έχει αχυροκίτρινο χρώμα και περιέχει δύο βασικά οξέα, το λινολικό και το ελαϊκό.

Τέλος από έναν τόνο σύσπορου βαμβακιού παίρνονται ακόμη και 500 - 590 κιλά βαμβακόπιτα που χρησιμοποιείται για τη διατροφή των ζώων. Έτσι, τίποτε δεν πάει χαμένο.

Παρακάτω αναφέρονται μερικά προϊόντα που παρασκευάζονται κατευθείαν από το βαμβάκι ή χρησιμοποιούν το βαμβάκι και το βαμβακόσπορο σαν πρώτη ύλη: Κλωστές, υφάσματα, βάτες, επίδεσμοι, τσάντες, ομπρέλες, σκηνές, λιπάσματα, καλλυντικά, σαπούνι, δίσκοι γραμμοφώνων, μαργαρίνη, το πλαστικό λινόλεουμ, που χρησιμοποιείται για πατώματα, στα χρώματα, στις πλαστικές ύλες, στην κατασκευή σελοφάν, στην κατασκευή σπάγκων και χαρτιού, στην κατασκευή εκρηκτικών κλπ.

Επίσης το βαμβάκι σαν υλικό είναι ιδιαίτερα απορροφητικό και χρησιμοποιείται ως κύριο συστατικό για τις πετσέτες και τα μπουρνούζια.